Bệnh lý viêm xoang cấp là một vấn đề phổ biến với khoảng 30 triệu lượt thăm khám và chăm sóc ban đầu trên khắp thế giới.
Thống kê cho thấy có khoảng 6-7% trẻ em gặp các triệu chứng hô hấp do viêm xoang cấp tính. Ngược lại, mỗi năm có khoảng 16% người trưởng thành nhận được chẩn đoán về tình trạng này.
Viêm xoang cấp tính, khi không được điều trị, có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng. Nhiễm trùng trong xoang có thể lan ra các cấu trúc xung quanh như não và ổ mắt, qua các tĩnh mạch lưỡng cực không có van, có thể đe dọa tính mạng của người bệnh.
I. Viêm xoang cấp là gì?
Viêm xoang có thể được phân loại thành các nhóm sau:
- Viêm xoang cấp tính: Các triệu chứng kéo dài dưới 4 tuần.
- Viêm xoang bán cấp: Các triệu chứng kéo dài từ 4-12 tuần.
- Viêm xoang mạn tính: Các triệu chứng kéo dài hơn 12 tuần.
- Viêm xoang tái phát: Bốn đợt kéo dài dưới 4 tuần với sự giải quyết hoàn toàn các triệu chứng giữa các đợt.
Viêm xoang cấp tính đặc trưng bởi các triệu chứng kéo dài dưới 4 tuần, có thể tự khỏi mà cũng có khả năng cần điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật tùy thuộc vào tình trạng của bệnh nhân.
II. Các triệu chứng của viêm xoang cấp tính
Các triệu chứng của viêm xoang cấp tính cũng là các biểu hiện chung của viêm xoang và bao gồm:
- Chảy mủ mũi trước
- Chảy dịch mũi sau có mủ hoặc đổi màu
- Nghẹt mũi hoặc tắc nghẽn
- Giảm hoặc mất mùi
- Nghẹt mũi
- Đau mặt
- Sốt (chỉ đối với viêm xoang cấp tính)
Các triệu chứng nhỏ có thể bao gồm:
- Đau đầu
- Đau tai hoặc cảm giác đầy tai
- Hôi miệng
- Đau răng
- Ho
- Sốt (đối với viêm xoang bán cấp hoặc mạn tính)
- Mệt mỏi
Trong số đó, các đặc điểm riêng biệt của viêm xoang cấp tính bao gồm các triệu chứng kéo dài hơn 10 ngày, sốt cao (trên 39 độ C hoặc 40,2 độ C) kèm theo chảy mủ mũi hoặc đau mặt kéo dài 3-4 ngày liên tục và các triệu chứng tiến triển nghiêm trọng trong vòng 10 ngày đầu tiên.
III. Nguyên nhân dẫn đến viêm xoang cấp tính
Các xoang trong mũi đóng vai trò quan trọng trong việc lọc các chất ô nhiễm, vi sinh vật, bụi và các kháng nguyên khác. Chúng dẫn lưu vào hốc mũi thông qua các lỗ thông xoang, với xoang sàng trước, xoang hàm và trán hợp nhất để tạo thành một khu vực tắc nghẽn được gọi là phức hợp lỗ thông xoang.
Xoang sàng sau và xoang bướm đổ vào khe trên. “Lông mao” là các sợi lông nhỏ, làm nhiệm vụ lót màng nhầy của khoang mũi và vòm họng. Chúng hoạt động phối hợp để lưu thông chất nhầy và lọc các mảnh vụn, sau đó dẫn chúng xuống vòm họng và hầu họng.
Viêm mũi xoang xảy ra khi hệ thống này không loại bỏ hiệu quả các kháng nguyên, dẫn đến tình trạng viêm.
Có ba yếu tố chính gây ra viêm mũi xoang:
- Tắc nghẽn lỗ thông xoang: Có thể xuất phát từ nguyên nhân giải phẫu như khối u hoặc lệch vách ngăn.
- Rối loạn chức năng của lông mao: Ví dụ như hội chứng Kartagener.
- Dịch tiết xoang đặc: Do tình trạng xơ nang.
Nguyên nhân phổ biến nhất gây tắc nghẽn tạm thời là do phù nề cục bộ do nhiễm trùng đường hô hấp trên (URI) hoặc dị ứng mũi. Cả hai tình trạng này đều có thể dẫn đến viêm mũi xoang, khiến vi khuẩn có cơ hội sinh sôi trong xoang và gây nhiễm trùng. Biến chứng nghiêm trọng có thể xảy ra khi nhiễm trùng lan sang các cấu trúc xung quanh như não và ổ mắt, qua các tĩnh mạch không có van.
Cơ thể người trưởng thành có tổng cộng 4 cặp xoang gồm xoang hàm, xoang sàng, xoang trán và xoang bướm. Trong khi trẻ sơ sinh chỉ có xoang sàng và xoang hàm, xoang trán bắt đầu phát triển khi trẻ 5-6 tuổi và phát triển đầy đủ sau tuổi dậy thì. Xoang bướm chỉ bắt đầu thông khí khi trẻ 5 tuổi, không phát triển đầy đủ cho đến 20-30 tuổi.
IV. Một số biện pháp chẩn đoán viêm xoang cấp tính
Viêm mũi xoang cấp tính cần được phân biệt rõ ràng với viêm xoang mạn tính để tránh việc sử dụng kháng sinh không cần thiết.
Theo các bác sĩ tại Tai Mũi Họng Bạch Mai, để đưa ra chẩn đoán viêm mũi xoang ở người lớn, cần có ít nhất hai triệu chứng chính hoặc một triệu chứng chính kèm theo hai triệu chứng phụ trở lên.
Các tiêu chí đối với trẻ em cũng tương tự và đặt nặng vào dấu hiệu chảy nước mũi, không chỉ là tình trạng nghẹt mũi.
1. Xét nghiệm chẩn đoán viêm xoang cấp tính
Xét nghiệm máu: Các chỉ số ESR và CRP có thể tăng cao, là dấu hiệu của nhiễm trùng do vi khuẩn.
Nuôi cấy dịch mủ: Việc nuôi cấy dịch hút nội soi ≥10 CFU/mL được coi là tiêu chuẩn vàng, mặc dù ít được sử dụng do tương quan kém với dịch hút nội soi.
2. Các chẩn đoán hình ảnh
Chụp X-quang: Thường không cần thiết trừ khi có nghi ngờ về mặt lâm sàng đối với một biến chứng hoặc cần chẩn đoán thay thế.
Chụp CT xoang: Nếu có nghi ngờ về biến chứng hoặc cần chẩn đoán thay thế hoặc nếu bệnh nhân bị nhiễm trùng cấp tính tái phát.
3. Chẩn đoán phân biệt
Quan trọng nhất là phân biệt giữa viêm mũi xoang cấp tính do virus và vi khuẩn. Viêm mũi dị ứng cũng là một tình trạng phổ biến cần được xác định. Nhiễm nấm cũng có thể gây viêm mũi xoang đặc biệt là ở những người có hệ miễn dịch suy giảm.
V. Cách điều trị viêm xoang cấp tính
Điều trị viêm xoang cấp tính liên quan đến nhiều phương pháp nội khoa và các biện pháp hỗ trợ tại chỗ. Dưới đây là các cách điều trị:
1. Điều trị nội khoa bằng kháng sinh
Học viện Tai mũi họng Hoa Kỳ
- Khuyến cáo sử dụng: Amoxicillin có hoặc không có clavulanate.
- Thời gian điều trị: 5-10 ngày ở người lớn.
- Cần xem xét nếu: Triệu chứng không giảm trong vòng 7 ngày hoặc trở nên xấu đi bất cứ lúc nào.
Hiệp hội Bệnh truyền nhiễm Hoa Kỳ
- Khuyến cáo sử dụng: Amoxicillin với clavulanate ở người lớn.
- Thời gian điều trị: 10-14 ngày ở trẻ em và 5-7 ngày ở người lớn.
- Cần xem xét nếu: Triệu chứng không giảm sau 3-5 ngày hoặc trầm trọng hơn sau 48-72 giờ.
Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ
- Khuyến cáo sử dụng: Amoxicillin có hoặc không có clavulanate ở trẻ em từ 18 tuổi.
- Thời gian điều trị: Không rõ ràng, có thể điều trị thêm 7 ngày sau khi hết triệu chứng.
- Cần xem xét nếu: Các triệu chứng không giảm hoặc xấu đi sau 72 giờ điều trị.
2. Các biện pháp hỗ trợ điều trị tại chỗ
Xịt rửa mũi
- Khuyến nghị sử dụng: Xịt mũi steroid và nước muối sinh lý.
- Tác dụng: Giảm sưng niêm mạc, giảm tắc nghẽn, làm giảm sự khó chịu.
Thuốc kháng histamin
- Không khuyến nghị: Trừ khi có dấu hiệu rõ ràng của dị ứng.
Phẫu thuật
- Áp dụng khi: Nghi ngờ viêm xoang cấp tính do nấm.
- Mục tiêu: Điều trị triệt để, tránh biến chứng nguy hiểm từ ổ nấm sinh sôi.
Quan trọng nhất, việc tham khảo ý kiến của bác sĩ là quan trọng để xác định phương pháp điều trị phù hợp với tình trạng cụ thể của mỗi bệnh nhân.
VI. Cách phòng ngừa bệnh viêm xoang cấp tính
Để ngăn chặn bệnh viêm xoang nói chung và viêm xoang cấp tính nói riêng, mỗi người cần:
- Tránh tiếp xúc với các chất gây dị ứng như phấn hoa, lông động vật và hóa chất.
- Phòng ngừa cảm cúm và các tác nhân gây viêm mũi xoang do virus thông thường.
- Tiêm vắc xin phòng bệnh cúm để tăng cường sức đề kháng.
- Đeo khẩu trang khi ra khỏi nhà và khi tiếp xúc với đám đông.
- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn để ngăn chặn vi khuẩn và virus.
- Giữ ấm và bảo vệ tai mũi họng để tránh lạnh và viêm nhiễm.
- Tránh viêm tai giữa, một nguyên nhân có thể dẫn đến biến chứng viêm xoang.
- Ngừng hút thuốc lá, vì nó có thể gây tổn thương đường hô hấp.
- Không để viêm mũi kéo dài, vì nó có thể gây biến chứng viêm xoang.
- Tăng cường hệ miễn dịch bằng cách duy trì chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng và thực hiện sinh hoạt vận động hàng ngày.
Nguy cơ từ viêm xoang cấp có thể tăng lên nếu không được điều trị kịp thời, đặc biệt là khi xuất hiện các biểu hiện kéo dài hơn một tuần mà không thấy cải thiện. Việc tới bệnh viện để thăm khám là cần thiết để ngăn chặn sự phát triển của các biến chứng nội sọ. Hơn nữa, để phòng tránh bệnh viêm xoang, mọi người nên tích cực tiêm phòng vắc xin cúm và thực hiện các cuộc thăm khám sức khỏe định kỳ hai lần mỗi năm, giúp phát hiện và điều trị vấn đề sức khỏe sớm.
Xem thêm: Viêm xoang mãn tính
